Tekst i zdjęcia: Piotr Dziki
Przyroda i krajobraz Beskidu Żywieckiego, Śląskiego i Małego stanowią wyjątkową atrakcję nie tylko w skali województwa śląskiego, ale i całego kraju. Pozostałości prastarych Puszcz Karpackich, rzadkie gatunki roślin i zwierząt, górskie hale, na które po latach znów wróciły owce – wszystko to można zobaczyć wędrując gęstą siecią górskich szlaków.
O wartości tych gór niech świadczy choćby duża ilość obiektów i obszarów chronionych różnymi formami ochrony przyrody (pomniki przyrody, rezerwaty, użytki ekologiczne, stanowiska dokumentacyjne, Natura 2000) oraz utworzenie trzech parków krajobrazowych: Żywieckiego Parku Krajobrazowego, Parku Krajobrazowego Beskidu Śląskiego oraz Paru Krajobrazowego Beskidu Małego.
Park Krajobrazowy to wielkoobszarowa forma ochrony przyrody obejmująca obszar chroniony ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe w celu zachowania, popularyzacji tych wartości w warunkach zrównoważonego rozwoju. W odróżnieniu od parku narodowego w parku krajobrazowym grunty rolne i leśne oraz inne nieruchomości znajdujące się w jego granicach pozostawia się w gospodarczym wykorzystaniu.
Najstarszym z naszych trzech parków krajobrazowych, a zarazem pierwszym w polskich Karpatach jest Żywiecki Park Krajobrazowy, utworzony 13 marca 1986 r. Park obejmuje swym zasięgiem trzy grupy górskie w zachodniej oraz środkowej części Beskidu Żywieckiego: Worek Raczański z najwyższym szczytem Wielką Raczą (1236 m n.p.m.), Pasmo Lipowskiej i Romanki, którego najwyższym szczytem jest Romanka (1366 m n.p.m.) oraz Rozłóg Pilska z górującym nad okolicą Pilskiem (1557 m n.p.m.).
Park Krajobrazowy Beskidu Śląskiego obejmuje najbardziej na zachód wysuniętą część Beskidów Zachodnich i cały Beskid Śląski, w skład którego wchodzą dwa południkowe pasma górskie: Pasmo Czantorii (995 m n.p.m.) oraz Pasmo Baraniej Góry i Skrzyczego z których najwyższym szczytem jest Skrzyczne (1257 m. n.p.m.). Utworzony został 16 czerwca 1998 r.
Najmniejszym z parków jest Park Krajobrazowy Beskidu Małego utworzony 16 czerwca 1998 roku. Park podzielony jest na dwie części przełomowym odcinkiem rzeki Soły, który obecnie wraz z trzema zbiornikami zaporowymi (w Czańcu, Porąbce i Tresnej) tworzy tzw. Kaskadę Soły. Mniejsza powierzchniowo zachodnia część to Pasmo Magurki Wilkowickiej z najwyższym szczytem Czuplem (933 m n.p.m.). Część większa, wschodnia, to grupa Łamanej Skały (929 m n.p.m.) znana też pod nazwą Góry Zasolskie lub Beskid Kocierski. Obecnie po reformie administracyjnej park znajduje się w dwóch województwach: śląskim i małopolski.
Bogactwo przyrodnicze tego terenu to występujące tu rzadkie i często piękne gatunki roślin, rzadkie gatunki zwierząt, w tym duże drapieżniki, które do życia potrzebują znacznych obszarów i odpowiedniej bazy żywieniowej, a także mozaika obszarów leśnych przeplatanych malowniczymi halami. Na górskich halach i polanach spotkać możemy mieczyka dachówkowatego czy też bardzo rzadkiego dzwonka piłowanego. Dolne części hal w obszarach źródliskowych potoków porasta pełnik europejski, tłustosz pospolity, tojad mocny, liczne gatunki storczyków, a na młakach pięknie prezentuje się czosnek syberyjski, niebielistka trwała i wełnianka wąskolistna. Na szczególną uwagę zasługuje fakt, iż w otulinie Żywieckiego Parku Krajobrazowego występuje na swoim jedynym stanowisku w Karpatach ożanka właściwa, podobnie tojad lisi którego obecność stwierdzono w Polsce jedynie na czterech stanowiskach, właśnie w Kotlinie Żywieckiej. Okrzyn jeleni to gatunek, który oprócz Babiej Góry występuje jedynie w Parku Krajobrazowych Beskidu Śląskiego.
Niedźwiedź, ryś czy wilk to duże i rzadkie drapieżniki, które swoje miejsce do życia znajdują właśnie na obszarze parków krajobrazowych i są stale obserwowane przez przyrodników. Puchacz, nasza największa sowa zasiedlająca w górach stare drzewostany ze ścianami skalnymi, urwiskami, półkami skalnymi, choć w Beskidzie Żywieckim, Śląskim i Małym bardzo nieliczna, jest tu obecna.
Najcenniejsze fragmenty parków i ich otulin, a także cenne obiekty dodatkowo objęto ochroną jako rezerwaty przyrody, użytki ekologiczne, stanowiska dokumentacyjne, pomniki przyrody i zespoły przyrodniczo-krajobrazowe. Naturalne lub nieznacznie przekształcone przez człowieka fragmenty objęte są ochroną w postaci rezerwatów przyrody, których utworzono łącznie 21 („Oszast”, „Romanka”, „Lipowska”, „Czantoria”, „Jaworzyna”, „Zasolnica” i in.). Użytki ekologiczne m.in. „Hala Cebulowa” czy „Hala Miziowa” chronią dodatkowo niezwykle cenne płaty torfowisk z bogatą szatą roślinną. Ochroną pomnikową objęto szereg obiektów o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej i krajobrazowej - głównie drzewa lub skupiska drzew, ale też formacje skalne, wodospad, jaskinie (m.in. największy w Beskidach wodospad w Sopotni Wielkiej czy imponujące Skały Grzybowe w Wiśle). Ze stanowisk dokumentacyjnych warto wyróżnić „Zamczysko na Ściszków Groniu”, gdzie wysokie ściany skalne oraz wielkie głazy tworzą bajkowy krajobraz. Ponadto parki objęte są ochroną (w zależności od parku w całości lub częściowo) w ramach europejskiej sieci Natura 2000, co dodatkowo podkreśla rangę Żywieckiego PK, PK Beskidu Małego i PK Beskidu Śląskiego.
Podziwiając piękno otaczających nas pasm górskich Beskidu Żywieckiego, Śląskiego i Małego warto pamiętać, iż są to obszary cenne przyrodniczo i krajobrazowo i nie bez powodu objęte zostały ochroną jako parki krajobrazowe. Bogactwo to dla nas, mieszkańców tych stron, jest codziennością i często przestajemy zwracać na nie uwagę, nie będąc nawet świadomymi, że mieszkając w miejscowości u podnóży gór mieszkamy na terenie parku krajobrazowego lub jego otuliny. Warto to docenić i uszanować, ponieważ nie każdy mieszkaniec naszego kraju może się poszczycić tak atrakcyjnym miejscem do życia.
{gallery}Park032019{/gallery}